Dzienniczki jako technika badawcza

Prowadzenie dziennika jest powszechnie znaną praktyką. Słyszeliśmy o „dziennikach pokładowych” czy innych zapiskach tego typu, które prowadzili na przykład żołnierze-oficerowie podczas wojen. Podobny format mają pamiętniki, lecz są one z założenia mniej systematyczne. Według mnie, czego nie jestem w stanie poprzeć żadnymi dowodami, pamiętniki są również bardziej emocjonalne i rozległe, podczas gdy dzienniki to raczej krótsza forma zogniskowana wokół kluczowych danych, takich jak data, godzina, miejsce i główne fakty. Dla mnie dzienniczki to jednak coś więcej niż zapis faktów….

Tradycja badań dzienniczkowych

Odwołując się do tradycji wykorzystywania dzienniczków w badaniach społecznych powinienem sięgnąć w pierwszej kolejności do badań biograficznych oraz literackich. W tych obszarach dzienniczki mają naprawdę długą tradycję, na której opisanie nie ma jednak miejsca w tym poście. Pozwolę sobie ją zatem pominąć, odsyłając do tych dwóch obszarów osoby chcące zgłębić wykorzystywanie materiałów dzienniczkowych.

Trzeba jednak podkreślić, że porównując dzienniki z wywiadami, te pierwsze są raczej pomijane lub znacznie rzadziej wykorzystywane w badaniach socjologicznych [1]. Jednak gdy są/były już wykorzystywane to głównie po to, aby uzyskać bardziej szczegółowe opisy osobistych doświadczeń i znaczeń. Istnieje również przekonanie, że używając dzienniczków można sięgnąć poza system liczenia danych i raczej proste reprezentacje (tamże). Dzienniki były wykorzystywane w tym kontekście między innymi do badania doświadczeń matek snowboardowych (tamże) czy też doświadczeń osób starszych i radzenia sobie z chorobami [2]. Podałem w tym miejscu bardzo konkretne przykłady zastosowania. W szerszym kontekście, można powiedzieć, że badania wykorzystujące materiały z dzienniczków (produkowanych na potrzeby badania (wywołanych), jak i zastanych) są charakterystyczne dla tych obszarów życia społecznego, które są intymne, wymagają refleksji, są osobiste lub dla tych grup społecznych, które wymagają szczególnego, indywidualnego, empatycznego i rozumiejącego podejścia badawczego.

Technologiczne rozwinięcie dzienniczków

Tradycyjnie, dzienniczki miały format papierowy – były spisywane na papierze. Wraz z rozpowszechnianiem się technologii cyfrowych, naukowcy uwzględnili różne formy „rejestracji”, takie jak fotografie i notatki dźwiękowe [3], a także metody sensoryczne [4]. W XXI wieku dostosowanie założeń techniki go możliwości technologicznych jest bardzo ważne. Elektroniczne formy dzienniczków (blogi, dzienniczki prowadzone mailowo czy w aplikacji) pozwalają wykorzystywać różne formy „zapisu” – nie tylko tekst, ale też wideo, audio, foto. Co ważniejsze, możliwe jest również ich efektywne łączenie. To pozwala rozszerzyć możliwości badawcze i może wzbogacić materiał o taki, który jest np. trudny do zapisania czy opowiedzenia słownie, ale można go nagrać na wideo i poddać późniejszej analizie. To też proponuję w moich badaniach, o których w ostatnim akapicie 🙃.

Główne zalety wykorzystywania dzienniczków w badaniach społecznych

Zanim przejdę do własnej propozycji badań z wykorzystaniem dzienniczków, do których serdecznie zapraszam, chciałbym wskazać na kilka głównych zalet wykorzystywania tej techniki w badaniach społecznych:

– Dzienniczki dają wgląd w „wewnętrzny świat” badanych, niedostępny przy pomocy tylko obserwacji; pokazują sposób myślenia [5].

– Uczestnicy mają czas by wyrazić to, co chcą i jak chcą – w dogodnym czasie i miejscu [6].

– Połączenie metod i technik [7], ale również technologii i medium może pomóc w dojściu do praktyk, bez konieczności ich tłumaczenia przez badanych.

– Wprowadzenie dodatkowych możliwości „rejestracji”, jak chociażby fotografia potrafi zainspirować ludzi do zaprezentowania, odtworzenia i następnie omówienia ucieleśnionych i materialnych doświadczeń, do których normalnie w wywiadach „werbalnych” się nie odwołują [8].

„Dzienniczki zmysłowe”?

Do badań własnych, które planuję przeprowadzić w ramach rozprawy doktorskiej, chciałbym również włączyć badania z wykorzystaniem dzienniczków. Proponuję zastosowanie dzienniczków, które określam „zmysłowymi” i definiuję je w sposób następujący: Przez „dzienniczki zmysłowe” rozumiem systematycznie prowadzone zapisy o zróżnicowanej, komplementarnej formie, która zależy od możliwości i preferencji uczestnika. Innymi słowy, poproszę uczestników o prowadzenie dzienniczka zmysłowego w formie najbardziej odpowiedniej dla uczestnika w danym momencie i dostosowanej do jego możliwości. Jednocześnie będę zachęcał ich do nagrywania notatek audio i wideo oraz zdjęć za pomocą telefonów osobistych lub innych technologii dostępnych uczestnikom.

Myślę, że propozycja ta jest świetną okazją do autopoznania, ale przy okazji ciekawym eksperymentem/zabawą z nowymi sferami percepcji. Jednocześnie Twoja pomoc znacznie przyczyniłaby się do ukończenia mojej rozprawy doktorskiej…

Jeśli więc jesteś pomiędzy 30 a 40 rokiem życia i zamieszkujesz Poznań lub któreś mniejszych miast w Wielkopolsce daj znać! Chętnie wytłumaczę szczegóły badania, zadania, jakich ono wymaga, a także odpowiem na wszelkie inne, potrzebne do rozwiania wątpliwości pytania!

_____

[1] Spowart Lucy, Nairn Karen, (Re)performing emotions in diary-interviews, „Qualitative Research” 14(3)/2014, pp. 327-340.
[2] Jacelon Cynthia S., Imperio Krystal, Participant Diaries as a Source of Data in Research Wich Older Adults, „Qualitative Health Research” 15(7)/2005, pp. 991-997.
[3] Gibbs Graham R., Friese Susanne, Mangabeira Wilma C., The Use of New Technology in Qualitative Research. Introduction to Issue 3(2) of FQS, Qualitative Social Research Online, 3(2).
[4] Mason Jennifer, Davies Katherine, Coming to our senses? A critical approach to sensory methodology, „Qualitative Research”, 9/2009, pp. 587-603.
[5] Bartlett Ruth, Modifying the diary interview method to research the lives of people with dementia, „Qualitative health research”, 22(12)/2012, pp. 1717-1726.
[6] Worth Nancy, Making Use of Audio Diaries in Research with Young People: Examining Narrative, Participation and Audience, „Sociological Research Online”, 14(4)/9.
[7] Gibson Barbara E., Mistry Bhavnita, Smith Brett, Yoshida Karen K., Abbott David, Lindsay Sally, The Integrated Use of Audio Diaries, Photography, and Interviews in Research with Disabled Young Men, „International Journal of Qualitative Methods” 2013, pp. 382–402.
[8] Pink Sarah, Walking with video, Visual Studies, 22:3, pp. 240-252.

____

Wiesz coś, czego nie napisałem, a powinienem w tym poście? Być może chcesz podzielić się swoją refleksją na temat dzienników/dzienniczków? Może chciałbyś podjąć współpracę lub skonsultować realizowany przez siebie projekt? A może chcesz wziąć udział w badaniach do mojego doktoratu?
Zostaw swój trop – napisz komentarz lub skontaktuj się ze mną mailowo tutaj .