Słów kilka na temat (kulturalnego) wilka.

Pomyślałem, że skoro już „przywłaszczyłem” sobie wilka do nazwy bloga to winien mu jestem pierwszy wpis tematyczny. To z jednej strony piękne, z drugiej strony dzikie zwierzę zawsze mnie interesowało, a jego osobowość, chociaż być może lepszym określeniem byłoby „osobliwość”, jest często zapożyczana do opisywania ludzi i z ludzką osobowością jest zestawiana.

W tym wpisie postaram się przybliżyć popularność oraz wieloznaczność wilka, następnie przejdę do jego charakterystyki w kontekście kultury słowiańskiej (czyli tej najbliższej ziemi, na której żyjemy), a na końcu wskażę na szczególne cechy wilka/wilków, które cenię sobie najbardziej i które leżą u podstaw pomysłu na nazwę bloga o kulturze w szerokim tego słowa znaczeniu.

Wilk popularny. Wilk wieloznaczny.

Chyba w każdej kulturze czy społeczności, która dzieli ziemię, na której żyje z wilkami krążą o tych zwierzętach mity, opowieści, przypowieści czy inne formy przekazywanych wyobrażeń. Wilk intryguje, wilk interesuje, wilk przeraża. Wszystko co nieznane, jest tak samo ciekawe, jak przerażające.
Gdy zacząłem zastanawiać się nad figurą wilka w historii to pierwszą myślą, która przyszła mi do głowy, była legenda o wilczycy kapitolińskiej. Jak pewnie większość z Was wie, jak głosi legenda [1], założyciele Rzymu zostali pozostawieni w górach na pastwę losu, jednak ten (los) się do nich uśmiechnął i zesłał na ratunek wilczycę, która zaadoptowała chłopców, udzielając im schronienia i zapewniając pożywienie, dzięki czemu nie tylko przetrwali, ale zdołali założyć wspaniałe miasto. Podobnym przypadkiem jest znana bajka – Księga Dżungli. „Ludzkie szczenię” zostało zaadoptowane i wychowane przez stado wilków, w tym przede wszystkim wilczą matkę. Nie zawsze jednak spotkanie z wilkiem kończyło się sielanką i wesołą koegzystencją. Pozytywnego obrazu wilka dostarczają również wierzenia starożytnej Mongolii i Chin – „wilk niebiański uchodził za przodka Dżyngis – Chana, a u Chińczyków – za strażnika niebiańskiego pałacu.”[2]. Jest to o tyle ciekawe, że w naszej kulturze wilk kojarzony jest raczej z nocą i księżycem niż słońcem.

Jednak chyba częściej wilkowi przypisywało się wiele negatywnych cech, jak chociażby zło, co widoczne jest zwłaszcza w chrześcijaństwie. W Starym Testamencie wilk utożsamiany był ze złem, przeciwieństwem baranka, chociaż wierzono w ich ostateczne pojednanie [3]. Również złego wilka odnajdujemy w bajce Czerwony Kapturek.
Popularność wilka przejawia się nie tylko w legendach, w których odgrywa główną rolę, ale również różnych organizacjach, które umieszczają w swojej nazwie wilka, co pełni funkcję wzmacniającą i odstraszającą. Wieloznaczność wilczej natury natomiast odzwierciedla szereg przysłów w języku polskim:

Człowiek człowiekowi wilkiem.
Patrzeć wilkiem.
I wilk syty i owca cała.
Nie wywołuj wilka z lasu.
Dniem pochmurnym cieszy się wilk.
Wilk nie umie rachować.
Kto przebywa z wilkami, nauczy się wyć.
Lepsze jest ukąszenie jednego wilka, niż dziesięciu psów [4]

Wilk i wierzenia słowiańskie.

Wśród Słowian postać wilka była zawsze bardzo istotnym elementem samych wierzeń, jak i całej kultury. Dzikość zwierzęcia, jego tajemniczość oraz siła stały się argumentami pozwalającymi podejść do wilka z należytym szacunkiem i dystansem. Pewien rodzaj strachu wiązał się również z tabuizowaniem jego nazwy. Tak, jak w przypadku Harrego Pottera i tego-którego-imienia-nie-można-wymawiać, tak w przypadku wilka „nie wywoływało się go z lasu”.

Wilk był również obecny w rytuałach myśliwych i wojowników, którzy odprawiali różne obrzędy w wilczej skórze po to, aby uzyskać wilczą moc. Wieleci (jedno z plemion słowian połabskich) uważali się za potomków wilka i wyróżniali się niesłychaną porywczością w bojach[5]. Podobną charakterystykę można przypisać wielu grupom militarnym, które obierały wilka za patrona, znak rozpoznawczy czy inny charakterystyczny akcent. Skóry wilcze noszone były m.in. przez husarię (towarzyszy pocztowych). Innym silnym nurtem wierzeń, związanych z wilkiem, była postać wilkołaka szeroko omawiana i łączona z wilkiem oraz systemem wierzeń lunarnych.

Zły i dobry, czyli o dwoistej naturze

Do tej pory przebija się w tym wpisie obraz wilka, jako raczej silnej i strasznej bestii, owianego mityzmem artefaktu kultury, niepoznanego stworzenia, które żyje w ciemnościach, a wejście na jego terytorium może nieść ze sobą poważne konsekwencje.
Jeśli jednak wierzyć opisom zoologów czy ekologów wilk to całkiem mądre i poczciwe zwierzę. Po pierwsze jest zwierzęciem terytorialnym, który zaznaczając swój obszar, buduje legowisko w jego najbardziej niedostępnym miejscu. Po drugie jest zwierzęciem stadnym, a wataha jest niezmiernie ważna. Panuje w niej ścisła hierarchia, w której każdy odpowiada za swój zakres obowiązków. Po trzecie jest zwierzęciem wędrownym, co oznacza, że doskonale radzi sobie w przemierzaniu nie tylko swojego terytorium[6].

 

Cultural Wolf

Pomysł na nazwę dla bloga i tym samym dookreślenie samego siebie nie był zbyt skomplikowany konceptualnie. Wilk interesował mnie jako postać w bajkach, ale również zwierzę od bardzo dawna. Wilcza natura, określana, jako dzikość i budowanie wizerunku „tego złego”, nigdy do mnie nie przemawiała w pełni – nie tylko dlatego, że oglądałem „Białego Kła”. Jeśli wierzyć miłośnikom tych pięknych zwierząt to każdy wilk, pomimo swojego stadnego charakteru i życia w watahach, ma swoją unikalną osobowość.

Zarówno wilk, jak i kultura są wieloznaczne. Pomimo generalnej definicji i znajomości w obydwóch przypadkach wiele jest jeszcze nieodkrytego, nieznanego i wiele może nas zaskoczyć.

Na tym blogu będę wykorzystywał wilka jako optykę do patrzenia na wszelkie fenomeny kulturowe, które wywęszę.

________________

[1] Więcej nt. Romulusa i Remusa pod linkiem: http://www.imperiumromanum.edu.pl/kultura/legendy-rzymskie/legenda-o-romulusie-remusie/.
[2] http://psy-pies.com/artykul/wilk-w-mitologii-religii-i-literaturze,1333.html.
[3] Stary Testament, Iz 65, 24-25 [http://www.biblia.deon.pl/rozdzial.php?id=537].
[4] Więcej przysłów można odnaleźć pod adresem: https://sites.google.com/site/1lupus2nature3net/Home/lupus/przyslowia-o-wilkach.
[5] https://pl.wikipedia.org/wiki/Wilk_w_kulturze#S.C5.82owianie
[6] https://pl.wikipedia.org/wiki/Wilk_szary
[7] http://wolveswolves.tumblr.com/post/73090773412/what-characteristics-does-a-person-need-to-be

________________

Masz inne wyobrażenie wilka? Wiesz coś, czego nie napisałem, a powinienem w tym poście? Być może chcesz podzielić się swoją refleksją na temat wilka, kultury lub wilczej kultury? Zostaw swój trop – napisz komentarz lub skontaktuj się ze mną mailowo tutaj.